W kontekście Zagłady sprawy te zaczęły wyglądać inaczej. Fragment
opowiadania Sny w pięknym Morodi z Ester
jako bohaterką „snu” o likwidacji przez Niemców żydowskiego miasteczka w Suchedniowie,
to bogatsza i bardziej wieloznaczna wersja dziennikowego ujęcia. Oniryczna
stylizacja pozwoliła wprowadzić Ester do płonącego getta, z którego ulatuje ku
niebu jak baśniowa postać z obrazu Chagalla, albo jak anioł z wyobrażeń
chrześcijańskich - jako orędowniczka wiary w okrutnie doświadczane kruche
piękno i niewinność świata. Przemieniona w mit, ucieka prześladowcom, choć w
podtekście majaczą kominy krematorium. Bo za literackim
obrazem stoi brutalna rzeczywistość: zagłada suchedniowskiego getta, śmierć jego mieszkańców w komorach Treblinki i w skarżyskim obozie pracy przy fabryce amunicji koncernu „Hasag” z jej otoczonym złą sławą werkiem „C”. W literackiej wizji na plan pierwszy wysuwa się jednak nadzieja zawarta we współczesnej idei dialogu: Ester towarzyszy ksiądz katolicki, który w geście solidarności dzieli jej los. To obraz-marzenie o wspólnym cierpieniu, wyjaśniał Herling (Rozmowy w Neapolu,139). Natomiast na planie realnym widać społeczność chrześcijan, która z kamiennym spokojem przygląda się tragedii unicestwianego sztetla. Skrajnie odmiennych uczuć doznaje autor wprowadzony do opowiadania jako niemy obserwator wydarzeń – obezwładnia go groza sceny, własna bezsilność, rozpacz i ból. Jedyny to raz Herling-Grudziński bezpośrednio odsłonił swoje uczucia wobec śmierci żydowskiego świata, choć nadal nie ujawnił osobistych z nim związków. Mimo to w „śnie” o zagładzie żydowskiego miasteczka zawiera się synteza problematyki obsesyjnie pojawiającej się w różnych utworach pisarza – od Wieży i Pietà dell’Isola po opowiadania, eseje i dziennikowe noty, w których mowa o prześladowaniu Żydów w minionych wiekach. Nie ulega wątpliwości, że są to dylematy zrodzone w cieniu ulicy Handlowej, choć ona sama ledwo zaistniała na kartach utworów Herlinga.
Niewiele więcej o ulicy Handlowej da się dziś powiedzieć także z perspektywy historycznej. Może to tylko, że pod numerem 49 mieszkali bracia Kuperbergowie – rymarz i krawiec. Nuczyn Kuperberg był prezesem oddziału Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Skórzanego. Podczas okupacji kilkunastoosobowa rodzina Kuperbergów zginęła w skarżyskim „Hasagu” i w Treblince, a Majloch Kuperberg, drugi z braci, i jego syn Herszek zostali zastrzeleni wiosną roku 1943 przez żandarmerię niemiecką podczas próby ucieczki z obozu pracy w Suchedniowie. Ocalała tylko córka Sonia (Sura Fajga) dzięki pomocy rodziny Jana Miernika z Baranowa, właścicieli sklepu spożywczego. Sonia Kuperberg postanowiła zapomnieć o przeżytym koszmarze w mitycznej Ameryce, z wdzięczności sprzedała tanio dom rodzinny Miernikom, wyruszyła za ocean - i po niej też ślad zaginął. (tekst: dr Irena Furnal).
obrazem stoi brutalna rzeczywistość: zagłada suchedniowskiego getta, śmierć jego mieszkańców w komorach Treblinki i w skarżyskim obozie pracy przy fabryce amunicji koncernu „Hasag” z jej otoczonym złą sławą werkiem „C”. W literackiej wizji na plan pierwszy wysuwa się jednak nadzieja zawarta we współczesnej idei dialogu: Ester towarzyszy ksiądz katolicki, który w geście solidarności dzieli jej los. To obraz-marzenie o wspólnym cierpieniu, wyjaśniał Herling (Rozmowy w Neapolu,139). Natomiast na planie realnym widać społeczność chrześcijan, która z kamiennym spokojem przygląda się tragedii unicestwianego sztetla. Skrajnie odmiennych uczuć doznaje autor wprowadzony do opowiadania jako niemy obserwator wydarzeń – obezwładnia go groza sceny, własna bezsilność, rozpacz i ból. Jedyny to raz Herling-Grudziński bezpośrednio odsłonił swoje uczucia wobec śmierci żydowskiego świata, choć nadal nie ujawnił osobistych z nim związków. Mimo to w „śnie” o zagładzie żydowskiego miasteczka zawiera się synteza problematyki obsesyjnie pojawiającej się w różnych utworach pisarza – od Wieży i Pietà dell’Isola po opowiadania, eseje i dziennikowe noty, w których mowa o prześladowaniu Żydów w minionych wiekach. Nie ulega wątpliwości, że są to dylematy zrodzone w cieniu ulicy Handlowej, choć ona sama ledwo zaistniała na kartach utworów Herlinga.
Niewiele więcej o ulicy Handlowej da się dziś powiedzieć także z perspektywy historycznej. Może to tylko, że pod numerem 49 mieszkali bracia Kuperbergowie – rymarz i krawiec. Nuczyn Kuperberg był prezesem oddziału Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Skórzanego. Podczas okupacji kilkunastoosobowa rodzina Kuperbergów zginęła w skarżyskim „Hasagu” i w Treblince, a Majloch Kuperberg, drugi z braci, i jego syn Herszek zostali zastrzeleni wiosną roku 1943 przez żandarmerię niemiecką podczas próby ucieczki z obozu pracy w Suchedniowie. Ocalała tylko córka Sonia (Sura Fajga) dzięki pomocy rodziny Jana Miernika z Baranowa, właścicieli sklepu spożywczego. Sonia Kuperberg postanowiła zapomnieć o przeżytym koszmarze w mitycznej Ameryce, z wdzięczności sprzedała tanio dom rodzinny Miernikom, wyruszyła za ocean - i po niej też ślad zaginął. (tekst: dr Irena Furnal).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz